"Co-creatie begint met een leeg blad"

Wat verstaan we bij Avans nu precies onder co-creatie? Philippe heeft er een duidelijke opvatting over: “De tijd dat we onderwijs ontwikkelden en onze plannen in de eindfase nog even lieten toetsen door de buitenwacht, is voorbij. Dat is geen co-creatie. Co-creatie begint met een leeg blad. Wil je relevant onderwijs ontwikkelen, van waarde zijn voor elkaar, dan moet je vanaf dag 0 samen met alle betrokkenen optrekken.”

“Onze academies hebben vaak werkveldadviesraden”, vervolgt hij. “Zij zitten een paar keer per jaar met externe stakeholders aan tafel om de plannen door te nemen. Dat is absoluut goed en moet blijven. Maar dat is hooguit level 1. Echte co-creatie vindt plaats op de werkvloer, in het hart van het proces van maken en bedenken, tot en met de uitvoering. Het mooiste voorbeeld is misschien wel de Ambitie 2025, die is ontstaan toen ik hier nog niet werkte. Van iedereen hoor ik dat we al heel vroeg in gesprek gingen met elkaar én met externe partijen. Vanaf dag 0 met alle betrokkenen aan tafel zitten, dat moet de norm zijn en dat moet nog veel meer in ons DNA komen.”

“Naast co-creatie plaats ik woorden als co-design en co-productie. Die klinken nog wat actiever. Bij co-productie verplicht je elkaar aan de voorkant om samen op te trekken. Die slag moeten we nog maken.” Clemens voegt daaraan toe: “Ik vind co-makership een mooie term. Maken in gezamenlijkheid en absolute wederkerigheid.”

Clemens is dus de kartrekker van het bouwblok Co-creatie. Hij werkt al jaren voor Avans. Zo richtte hij het Avans Ondernemerscentrum (AOC) op en was hij actief bij de Academie voor Deeltijd (AVD). “Bij het AOC en de AVD begaf ik me veelvuldig op het grensgebied tussen ‘binnen’ en ‘buiten’, vertelt Clemens. Toen hield hij zich in feite al bezig met co-creatie: “Ik probeerde outside in te kijken: wat kan Avans betekenen voor de omgeving? En dat is precies wat ons bouwblok nu onderzoekt. Hierin zijn collega’s van academies én diensten binnen Avans vertegenwoordigd. Maar belangrijker nog: we werken samen met zo’n 175 organisaties, omdat we niet vanuit een ivoren toren willen werken.”

Waarom is co-creatie zo’n belangrijke pijler van de Ambitie 2025?

“Met Avans willen we een bijdrage leveren aan beroeps-, organisatie- en kennisvraagstukken, en aan de maatschappelijke transities van vandaag”, legt Clemens uit. “Denk aan de energietransitie, de transitie in de zorg, de steeds groter wordende kloof tussen rijk en arm en het groeiende aantal ongeletterde jongeren. Met alle kennis en expertise die we kunnen delen, kan Avans een belangrijke rol spelen in het oplossen van deze vraagstukken. Zo nemen we onze verantwoordelijkheid in de regio.”

Daar zit een fundamenteel issue onder, vindt Philippe: “Je kunt jezelf afvragen: gebruiken wij onze externe partners om onze vragen te beantwoorden, of zijn wij er om hún vraag te beantwoorden?”

Zo herinnert hij zich de samenwerking met een logistiek bedrijf. “Niet gespeend van enige zendingsdrang, wilden wij graag dat dat bedrijf duurzamer zou worden. Maar dat bedrijf wilde gewoon kosten besparen door zijn vrachtwagens zo vol mogelijk te laden. Want hoe voller de vrachtwagens, hoe minder er nodig zijn. Het leuke is natuurlijk: door minder vrachtwagens de weg op te sturen, word je ook duurzamer. Dus als je met zo’n bedrijf in gesprek gaat en vanuit hun dagelijkse praktijk denkt, kom je tot inzichten en oplossingen die voor beide partijen interessant zijn.”

Philippe gaat nog een stap verder. “De klassieke klacht vanuit het bedrijfsleven is dat het onderwijs de praktijk niet snapt en studenten verkeerd opleidt. Andersom hoorde je vanuit het onderwijs vaak dat het bedrijfsleven niet meewerkte. Dat kun je alleen doorbreken door samen aan tafel te zitten. Voor mij is co-creatie dan ook de sleutel om die oude patstelling in het beroepsonderwijs te doorbreken.”

Wij zijn er dus om de vragen van onze partners te beantwoorden. Niet andersom.

“Absoluut”, vindt Clemens. “Het gaat om dienend leiderschap: Avans moet relevant zijn voor de maatschappij. We besteden geld van de belastingbetaler. We hebben daarom de plicht om veel meer te doen dan diploma’s uitreiken. Vroeger klopten we alleen bij bedrijven aan voor stages, afstudeertrajecten, projecten en gastsprekers. Met andere woorden: we hadden die bedrijven vooral nodig voor onszelf. We moeten overigens niet stoppen met die traditionele vormen van samenwerking, want dat is hartstikke goed. Er gaat al heel veel goed, maar we moeten méér doen.”

“Daarom vragen we nu steeds vaker aan onze partners hoe we hen kunnen helpen. Dat is een totaal andere mindset. Zo leren wij ook wat er speelt bij die bedrijven. En dus wat er leeft in de maatschappij. Dat is nodig, want Avans is intern gericht. Dat maakt ons star, terwijl we juist flexibel willen zijn. Het is dus goed dat we steeds meer oog hebben voor de buitenwereld.” Het modulair aanbieden van ons onderwijs is voor Clemens een stap in de goede richting. “Omdat studenten zelf het beste weten welke modules ze direct nodig hebben om bij te blijven. Zo maken we het onderwijs ook flexibel en toegankelijk voor studenten met voorkennis.”

“Onze maatschappelijke opdracht is veranderd, net als ons werk”, constateert Philippe. “We leiden nog steeds jonge mensen op, maar óók mensen die al werkervaring hebben. Om relevant te blijven, móeten we wel weten wat er in de praktijk speelt. Anders vallen we meteen door de mand. De enige manier om relevant te blijven is dus door samen te werken en te co-creëren.”

Dat Avans moet veranderen, betekent volgens Clemens niet dat we onszelf moeten verloochenen. “Integendeel! We zijn groot geworden als opleider, maar er is nog een wereld te winnen als we blijven vernieuwen. Door goed te luisteren naar partners en andere betrokkenen. En zo kom je bijvoorbeeld tot het besef dat organisaties niet altijd zitten te wachten op mensen met een diploma. Soms is een talent- en deskundigheidsbevordering beter dan een diplomatraject. Of we zorgen ervoor dat bepaalde groepen met startkwalificaties sneller aan de slag kunnen, bijvoorbeeld in de techniek of gezondheidszorg. Dat diploma komt dan nog wel. Of niet.”

Waarom zijn onze studenten gebaat bij co-creatie?

Clemens: “Als wij het goed doen, zien studenten straks nog beter dat ons onderwijs relevant is. Dat ze bij Avans dingen leren die ze direct kunnen toepassen op hun werkplek. En dat ze een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij. De vraag ‘Waarom moet ik dit leren?’ is dan verleden tijd; dat zou vanzelfsprekend moeten zijn.”

“Andersom kan het wél: ‘In de praktijk krijg ik te maken met X. Waarom maakt dat geen deel uit van curriculum?’ Studenten die op basis van hun eigen praktijkervaring het curriculum kunnen verbeteren: ook dat is natuurlijk een prachtig voorbeeld van co-creatie.” Clemens ziet nog een voordeel voor studenten: “Als wij ons in het werkveld kunnen bewijzen als dé partner in de regio, zul je zien dat steeds meer organisaties specifiek gaan vragen naar studenten van Avans. Dan wordt het voor hen nog makkelijker om een stageplek of baan te vinden.”

“De oude doctrine was dat studenten dingen leerden op school”, herinnert Philippe zich. “Daarna kwam de ultieme vraag: zijn ze klaar voor een stage?”

Dat is nu verleden tijd, merkt hij. “Ze willen zo vroeg mogelijk de praktijk in. Dát is hun intrinsieke motivatie. Studenten die in jaar 1 mogen werken aan een opdracht voor de Efteling, voelen meteen dat ze stappen zetten. Ze hoeven niet eerst jaren te wachten totdat ze met hun teen in het water mogen. Zo weten ze ook veel sneller of hun hart sneller gaat kloppen van de opleiding.”